Umowa o ustanowienie służebności przesyłu

• Data: 2024-03-16 • Autor: Tomasz Krupiński

Wprowadzenie zmian w Kodeksie cywilnym przez ustawę z 30 maja 2008 roku znacząco rozszerzyło ramy prawne dotyczące korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorstwa energetyczne. Dodanie nowego rozdziału „Służebność przesyłu” pozwala na ustanowienie służebności na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub eksploatować urządzenia przesyłowe, co stanowi istotne uregulowanie w kontekście rozbudowy infrastruktury energetycznej. Artykuł ten na przykładzie konkretnej sprawy pana Piotra przedstawia kluczowe aspekty tej nowelizacji, wyjaśniając zarówno proces ustanawiania służebności przesyłu, jak i wynikające z niej prawa i obowiązki stron.

Masz podobny problem? Kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Umowa o ustanowienie służebności przesyłu

Pan Piotr 15 lat temu kupił nieruchomość, na której stoi słup energetyczny. Niedawno okazało się, że pod ziemią poprowadzono przewód elektryczny do sąsiedniej posesji (bez jego zgody ani bez zgody poprzedniego właściciela). Wobec tego pan Piotr chciałby zawrzeć z zakładem energetycznym umowę o ustanowienie służebności przesyłu. Pyta, jak to zrobić. Czy może domagać się odszkodowania, a jeśli tak – w jakiej wysokości?

Obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego

W drodze nowelizacji Kodeksu cywilnego, dokonanej ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, z dniem 3 sierpnia 2008 r. został dodany nowy rozdział III: „Służebność przesyłu” (art. 3051-3054 K.c.).

Zarówno samo umiejscowienie, jak i treść nowej służebności decydują o jej rodzaju, który odróżnia ją zarówno od służebności gruntowych, jak i osobistych. Wskazuje na to dodatkowo odesłanie w art. 3054 K.c. do stosowania do służebności przesyłu „odpowiednio” przepisów o służebnościach gruntowych. Jest to więc trzeci rodzaj służebności, która nie jest ani służebnością gruntową, ani osobistą. Od służebności gruntowych różni się bowiem tym, że może być ustanowiona na rzecz przedsiębiorcy niebędącego właścicielem innej nieruchomości, który zamierza wybudować urządzenia przesyłowe lub którego własność one stanowią. Natomiast od służebności osobistej odróżnia się tym, że nie jest związana nierozerwalnie z osobą uprawnionego, lecz przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń i wygasa wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 3051 K.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›

Odmowa właściciela nieruchomości na zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu 

Natomiast według art. 3052 K.c. – jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Ponadto, zgodnie z art. 3053 K.c., służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń przesyłowych.

Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa. Po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń przesyłowych, utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody. Dodatkowo należy zaznaczyć, że do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 3054 K.c.).

Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›

Uprawnienia przedsiębiorcy z tytułu służebności przesyłu

Z powyższego wynika, że treść uprawnień, jakie służebność przesyłu daje przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe, polega na tym, że może on korzystać z obciążonej nieruchomości w granicach określonych przeznaczeniem tych urządzeń, a więc ich bieżącą eksploatacją, konserwacją i dozorem.

Podstawowym sposobem ustanowienia służebności przesyłu jest umowa między właścicielem nieruchomości i przedsiębiorcą.

Właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy, to służebność przesyłu może być na żądanie przedsiębiorcy ustanowiona przez sąd, za odpowiednim wynagrodzeniem, w postępowaniu nieprocesowym, podobnie jak służebność drogi koniecznej.

Wynagrodzenie z tytułu służebności przesyłu

Wynagrodzenie ustala sąd, z reguły przy pomocy biegłego, kierując się rodzajem urządzeń i związanym z nim sposobem korzystania z nieruchomości przez uprawnionego oraz wpływem, jaki mają te urządzenia na ograniczenie wykonywania własności nieruchomości.

Takie samo prawo przysługuje właścicielowi nieruchomości, w razie gdy przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu koniecznej do korzystania z urządzeń, o których mowa.

Należy zaznaczyć, że powyższe roszczenia, jako majątkowe, ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat.

Jak wynika z powyższego, źródłem służebności przesyłu powinna być umowa zawarta w formie aktu notarialnego między przedsiębiorcą przesyłowym i właścicielem gruntu, na którym są lub mają zostać zainstalowane urządzenia przesyłowe. Jednakże gdy przedsiębiorca przesyłowy albo właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy, można ustanowić służebność przesyłu w drodze orzeczenia sądowego. W takim przypadku sąd winien ustalić również wysokość wynagrodzenia dla właściciela nieruchomości. Wnioskodawcą zatem może być zarówno właściciel nieruchomości, jak i przedsiębiorca przesyłowy. Wobec faktu, że jest to postępowanie nieprocesowe o ustanowienie służebności, należy zwrócić się do sądu rejonowy właściwego dla położenia nieruchomości obciążonej (art. 38 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›

Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu

Wartością przedmiotu sporu jest wartość dochodzonego wynagrodzenia za ustanowienie służebności w przypadku żądania wynagrodzenia w jednorazowej kwocie. W przypadku świadczeń powtarzalnych (np. wynagrodzenia w formie kwartalnego czynszu) do wartości przedmiotu sporu zastosowanie będą miały odpowiednie przepisy procedury cywilnej. We wniosku o ustanowienie służebności należy dokładnie określić jej treść, ponieważ takie postanowienie musi być wykonalne. Ponadto wniosek ten powinien być należycie udowodniony. Właściciel wnioskujący o ustanowienie takiej służebności powinien przedłożyć księgę wieczystą nieruchomości, która potwierdzi jego uprawnienie do żądania ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, oraz przedłożyć mapy wskazujące na usytuowanie urządzenia przesyłowego. Równie zasadny okazać się może wniosek dowodowy o powołanie biegłego rzeczoznawcy z zakresu szacowania wartości nieruchomości na okoliczność oszacowania wartości służebności przesyłu na przedmiotowej nieruchomości oraz wysokości wynagrodzenia należnego za ustanowienie takiej służebności.

Niestety jednak w ostatnich latach bardzo często zdarza się, że przedsiębiorstwa przesyłowe występują do sądów z wnioskami o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu (służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu). Ma to bardzo istotne konsekwencje dla właścicieli nieruchomości, na której posadowione są urządzenia przesyłowe (urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne).

Zasiedzenie służebności przesyłu

W takiej sytuacji, w przypadku stwierdzenia przez sąd, że do zasiedzenia służebności przesyłu rzeczywiście doszło, właściciel nieruchomości nie będzie mógł żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu (kiedy przedsiębiorca przesyłowy odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych).

Taki właściciel nie będzie również mógł skutecznie domagać się od przedsiębiorcy przesyłowego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie za okres, po którym nastąpiło zasiedzenie (biorąc pod uwagę, że przedsiębiorca korzystał z nieruchomości bez tytułu prawnego). Powyższa możliwość wynika z faktu, że służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym, które przedsiębiorca przesyłowy może zasiedzieć.

Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 grudnia 2008 r. (II CSK 314/08), w którym wskazał, że „według art. 3054 K.c., do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych, a więc m.in. art. 292 K.c.”.

Przepis art. 292 K.c. przewiduje możliwość zasiedzenia służebności przesyłu, jednocześnie określa przesłanki, których spełnienie może spowodować zasiedzenie.

Również przed wprowadzeniem przez ustawodawcę do polskiego prawa instytucji służebności przesyłu sądy opowiadały się za dopuszczalnością zasiedzenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, właśnie na podstawie art. 292 K.c. (orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 8 września 2006 r. – II CSK 112/06; z dnia 11 marca 2005 r. – II CK 489/04).

W tym miejscu powołać się należy na uchwałę z dnia 7 października 2008 r. (III CZP 89/08), w której Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że „przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa”.

W konsekwencji należy stwierdzić, że nabycie przez przedsiębiorstwo służebności przesyłu w drodze zasiedzenia możliwe jest po 30 latach w przypadku, kiedy przedsiębiorca posiadający tę służebność był w złej wierze, natomiast po 20 latach w przypadku występowania po jego stronie dobrej wiary.

Przy rozstrzyganiu dobrej i złej wiary przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na kilka bardzo istotnych orzeczeń, m. in. na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r. (I CSK 171/2008), w którym zwrócono uwagę, że w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo państwowe objęło cudzą nieruchomość w posiadanie na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (j.t.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10 poz. 64 ze zm.), w celu budowy urządzeń przesyłowych, uzasadnia to przyjęcie dobrej wiary po stronie tego przedsiębiorstwa.

Z kolei w wyroku z dnia 25 listopada 2008 r. (II CSK 346/08) Sąd Najwyższy wskazał, że zajęcie cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzeń energetycznych bez uzyskania tytułu prawnego jest tożsame ze złą wiarą.

W przypadku zatem, kiedy poczyniono ustalenia, że dane urządzenia przesyłowe (np. urządzenia energetyczne) nie zostały wybudowane na podstawie decyzji administracyjnych, wydanych choćby na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli albo ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości, a brak było zgody właściciela na ograniczenie przysługującego mu prawa własności – nie można uznać, że przedsiębiorstwo uzyskało zezwolenie na korzystanie z nieruchomości, co z kolei prowadzi do wniosku, że jest posiadaczem w złej wierze.

Ponadto z wyjaśnień pana Piotra wynika, że przedsiębiorstwo położyło kable dla sąsiada całkiem niedawno. Służebność może też dotyczyć słupa, o którym wspomina.

Abstrahując od powyższego, co do roszczeń przysługujących panu Piotrowi wobec przedsiębiorstwa należy wymienić:

  1. ustanowienie odpłatnej służebności przesyłu;
  2. zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości;
  3. usunięcie urządzeń infrastruktury energetycznej z nieruchomości;
  4. roszczenie o przesunięcie urządzeń w inne miejsce nieruchomości;
  5. przeniesienie własności części gruntu, który został zajęty zabudową elektroenergetyczną.

Wezwanie do ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu

W mojej ocenie pan Piotr powinien wystosować pismo do przedsiębiorstwa energetycznego. Powinno zawierać wezwanie do ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu oraz odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości (w sprawach sądowych tych dwóch roszczeń nie można łączyć, gdyż należą do dwóch odrębnych trybów postępowania); należy także wyznaczyć odpowiedni termin do zapłaty.

Istnieje natomiast możliwość połączenia przed sądem roszczeń o usunięcie linii przesyłowych i żądania odszkodowania za bezumowne korzystanie.

Bezsporne jest, że w większości przypadków posadowienie słupów czy transformatora na gruncie powoduje fizyczne oddziaływanie na nieruchomość, a tym samym narusza to prawo własności.

Można więc dochodzić odszkodowania za bezumowne korzystanie z działki przez zakład energetyczny. Zakład energetyczny, który bezumownie korzysta z gruntu, jest posiadaczem w złej wierze, a więc jest zobowiązany do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie.

Pogląd ten znalazł potwierdzenie w orzeczeniu Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r. (III CZP 29/05) uznał, że właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z niej przeciwko posiadaczowi służebności w złej wierze, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 § 2 K.c. Roszczenia uzupełniające mogą więc być dochodzone zarówno łącznie z roszczeniem negatoryjnym, jak i niezależnie od takiego roszczenia.

Co do wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, należy zaznaczyć, iż ulega ono przedawnieniu z upływem 10 lat. Możliwość dochodzenia wynagrodzenia za 10 lat wstecz trzeba jednak korygować, jeżeli nieruchomość w tym okresie zmieniła właściciela. Jeśli z treści aktu notarialnego nie wynika nic innego, obecny właściciel nieruchomości może dochodzić odszkodowania jedynie za okres, od kiedy stał się właścicielem spornej nieruchomości (maksymalnie za 10 lat wstecz).

W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1991 r. (III CZP 73/91) wyrażono pogląd o konieczności stosowania obiektywnego kryterium, jakim jest układ odpowiednich cen rynkowych – stawek za korzystanie z rzeczy danego rodzaju. Sąd Najwyższy dał wyraz temu, że odszkodowanie powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść prawa własności powoda, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście oceniać spodziewane korzyści z uszczuplenia prawa własności. Wysokość odszkodowania co do zasady powinna odpowiadać wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby uzyskać z dzierżawy gruntu zajętego pod urządzenia, z uwzględnieniem jednak stopnia ingerencji urządzenia w prawo własności.

Wyliczenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie wymaga specjalistycznej wiedzy i jest to zadanie dla rzeczoznawcy z zakresu szacowania wartości nieruchomości.

Stawki odszkodowania za bezumowne wynagrodzenie za korzystanie z gruntu są w skali kraju bardzo zróżnicowane i zależą przede wszystkim od rodzaju zajętego gruntu i stopnia ingerencji w prawo własności. W przypadku gruntów rolnych wysokość wynagrodzenia jest stosunkowo niska (chodzi o cenę za m2 gruntu pod dzierżawę). Przy działkach budowlanych stawki te są nawet kilkukrotnie wyższe.

W przypadku pana Piotra dodatkowo trudno oszacować kwotę odszkodowania, gdyż oprócz słupa na jego działce znajdują się także linie energetyczne pod powierzchnią gruntu. Wszystko zależy od zapatrywań biegłego, a następnie ewentualnie sądu w tej sprawie, jednak moim zdaniem, ze względu na nadal istniejące rozbieżności w orzecznictwie sądowym i sposobach wyliczeń przez biegłych, do zasądzenia wysokiego odszkodowania nie ma podstaw.

Zaleciłbym więc panu Piotrowi najpierw wystosować do zakładu energetycznego pismo z wezwaniem do zapłaty odszkodowania i ustanowienia służebności przesyłu, proponując odpowiednią kwotę. W przypadku, gdy nie wiadomo, o jaką kwotę się starać, można posłużyć się ekspertyzą biegłego. Pismo to pozwoliłoby ustosunkować się zakładowi energetycznemu do roszczeń pana Piotra, a wtedy on zdecydowałby, jakie podjąć działania.

Przykłady

Budowa linii energetycznej przez działkę rolną

Pan Jan, rolnik z małej miejscowości, został poinformowany przez lokalnego dostawcę energii o planach przeprowadzenia linii energetycznej przez jego działkę. Wstępnie sprzeciwił się temu pomysłowi, obawiając się utraty części dochodów z upraw. Dzięki negocjacjom i zastosowaniu przepisów o służebności przesyłu, firma energetyczna zaoferowała mu wynagrodzenie oraz gwarancję, że działalność rolna może być kontynuowana z minimalnymi ograniczeniami. W rezultacie, na podstawie umowy notarialnej, ustanowiona zostaje służebność przesyłu, co pozwoliło na realizację projektu przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów pana Jana.

 

Odmowa zawarcia umowy o służebność przesyłu

Pani Katarzyna, właścicielka działki w rejonie planowanej inwestycji budowlanej, otrzymała propozycję ustanowienia służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa wodociągowego, które planuje przeprowadzenie nowego ciągu rurociągów. Pani Katarzyna odmówiła zawarcia umowy, uznając oferowane wynagrodzenie za niewystarczające. W związku z tym przedsiębiorstwo wystąpiło do sądu. W rezultacie na podstawie obowiązujących przepisów sąd ustanowił służebność przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa za odpowiednim wynagrodzeniem dla pani Katarzyny.

 

Zasiedzenie służebności przesyłu

Rodzina Nowaków od dziesięcioleci mieszkała na terenie, przez który przechodzą kable elektryczne wysokiego napięcia. Mimo braku formalnej umowy, korzystanie z terenu przez przedsiębiorstwo energetyczne było tolerowane. Z czasem, z uwagi na długotrwałe i nieprzerwane korzystanie z nieruchomości, przedsiębiorstwo zdecydowało się wystąpić o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu. W oparciu o zebrane dowody i świadectwa sąd uznał zasiedzenie, formalizując dotychczasową praktykę korzystania z terenu.

Podsumowanie

Wprowadzenie instytucji służebności przesyłu znacząco ułatwiło przedsiębiorstwom przesyłowym (np. energetycznym) realizację inwestycji infrastrukturalnych, jednocześnie chroniąc prawa właścicieli nieruchomości. Uregulowanie to zapewnia równowagę między potrzebą rozbudowy sieci przesyłowych a ochroną praw własności, oferując klarowne mechanizmy negocjacyjne, wynagrodzenie za ustanowienie służebności oraz możliwość sądowego rozstrzygnięcia w przypadku braku porozumienia stron. Dzięki temu zarówno przedsiębiorstwa, jak i właściciele nieruchomości mogą efektywnie i sprawiedliwie zarządzać swoimi interesami w kontekście służebności przesyłu.

Oferta porad prawnych

Potrzebujesz pomocy w zakresie służebności przesyłu? Skorzystaj z naszych porad prawnych online i profesjonalnie przygotowanych pism, aby skutecznie zarządzać swoimi prawami jako właściciel nieruchomości lub przedsiębiorstwo. Z nami zabezpieczysz swoje interesy w sposób szybki i wygodny, bez wychodzenia z domu. Napisz do nas, korzystając z formularza, który umieściliśmy pod tekstem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 grudnia 2008 r. (II CSK 314/08
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2006 r., sygn. akt II CSK 112/06
5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2005 r., sygn. akt II CK 489/04
6. Uchwała z dnia 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08
7. Wyrok z dnia 25 listopada 2008 r., sygn. akt II CSK 346/08
8. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1991 r., sygn. akt III CZP 73/91)
9. Orzeczenie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r., sygn. akt III CZP 29/05
10. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt I CSK 171/2008

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.

Zapytaj prawnika - porady prawne online

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny

Tomasz Krupiński

O autorze: Tomasz Krupiński

Administrator portalu ePorady24, radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.



Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Zadaj pytanie »

eporady24.pl

spadek.info

odpowiedziprawne.pl

prawo-budowlane.info

spolkowy.pl

prawo-cywilne.info

poradapodatkowa.pl

Szukamy prawnika »