Jak zaktualizować księgi wieczyste o służebność dla córki?

Służebność jest tzw. ograniczonym prawem rzeczowym. A stosownie do Kodeksu cywilnego:

„Art. 244. § 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

§ 2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

Art. 245. § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.

§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia”.

Jak widać, zastrzeżona jest forma aktu notarialnego – ale formalnie tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Powszechnie przyjmuje się jednak, że ustanowienie takiej służebności powinno odbyć się na zasadzie umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a uprawnionym (w formie aktu notarialnego).

Jeśli chodzi o wysokość taksy notarialnej związanej z ustanowieniem służebności osobistej mieszkania, to jest ona uzależniona od wartości służebności. Dla ustalenia wartości służebności przyjąć należy, zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn, roczną wartość służebności w wysokości 4 proc. wartości rzeczy obciążonej służebnością. W przypadku ustanowienia służebności osobistej mieszkania dożywotnio, tak określoną, roczną wartość służebności należy dodatkowo pomnożyć (art. 13 ust. 1 pkt 2) przez 10 lat.

W podanej przez Panią sytuacji, gdy matka ustanawia nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą mieszkania na rzecz córki, podatek od spadków i darowizn zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wystąpi. Do tego dochodzi wpis do księgi wieczystej.

Niestety, nie jest dopuszczalne ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest służebność, również osobista, na części rzeczy, to jest obciążenie takim prawem fizycznie oznaczonej części rzeczy. Oznaczenie w umowie sposobu korzystania z rzeczy, w tym ograniczenie tego korzystania do oznaczonej części rzeczy (nieruchomości), nie jest obejściem powyższego wymogu, mamy tu bowiem do czynienia z treścią ustanowionego prawa, a nie jego wymogiem konstrukcyjnym.

Możliwe jest ustanowienie służebności na danej nieruchomości na rzecz kilku osób. W takim przypadku każdej z nich w takim samym zakresie przysługuje prawo korzystania z rzeczy obciążonej. Stąd podstawą obliczenia skapitalizowanej wartości służebności jest wartość tej rzeczy w całości, bez względu na liczbę osób, którym jednocześnie przysługuje prawo służebności wykonywane na tej samej nieruchomości (por. wyrok WSA w Gliwicach z 25.09.2012 r., sygn. akt I SA/GL 125/12).

To pozwala na to, że na rzecz córki może Pani ustanowić służebność na całej nieruchomości i opisać ją w umowie. Wtedy służebność dotyczyła będzie całej nieruchomości. Gdyby wydzieliła Pani z domu odrębne lokale mieszkalne i użytkowe (jako samodzielne), mogłaby Pani założyć dla nich odrębne księgi wieczyste. A wtedy możliwe byłoby ustanowienie służebności osobistej tylko na lokalu znajdującym się na piętrze.

Jeżeli dom z działka był jedną nieruchomością – to jest ona w całości obciążona służebnością na rzecz obecnie mamy. Fakt, że mama wykonuje swoje prawa tylko na części nieruchomości, nie ma znaczenia prawnego dla jej zasięgu (co do całej nieruchomości).

Wydzielenie z nieruchomości samodzielnych lokali mieszkalnych to w istocie podział nieruchomości. Służebność obciąża te wydzielone części nieruchomości, na których służebność ta nie była wykonywana. W art. 290 § 2 Kodeksu cywilnego wskazane zostało, że w razie podziału nieruchomości obciążonej służebnością utrzymuje się ją w mocy na częściach utworzonych przez podział. Jednocześnie jednak zapisano w nim, że jeśli wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku części, właściciele pozostałych mogą żądać ich zwolnienia od służebności. To dałoby podstawę do wykreślenia służebności z innych lokali niż ten na górze.

Co do KW, należałoby wykreślić służebność na rzecz taty wobec jej wygaśnięcia wskutek śmierci, jednocześnie zaktualizować dane o zabudowie (budynkach) nieruchomości, potem można dokonać wydzielenia samodzielnych lokali lub dwóch nieruchomości z samodzielnymi lokalami oraz z garażem – kosztów nie podam, bowiem zależą one od danego geodety, który będzie to robił. Ustanowić odrębną własność lokalu może także jego właściciel w drodze jednostronnej czynności prawnej. W zakresie formy, treści oświadczenia woli właściciela oraz konieczności dokonania wpisu w księdze wieczystej stosować należy odpowiednio przepisy dotyczące ustanowienia odrębnej własności lokali w drodze umowy – czyli akt notarialny. Opłaty notarialne zależne są od wartości nieruchomości:

• założenie księgi wieczystej – 60 zł od jednej nieruchomości oraz jednego samodzielnego lokalu,
• wpis prawa własności lokalu, oraz służebności – po 150 zł,
• inne wpisy – 100–200 zł.

Można (jak wskazałem) wydzielić dwie działki jako odrębne nieruchomości: jedną z domem i lokalami, a drugą z garażem. Potem dokonać wydzielenia w pierwszej nieruchomości samodzielnych lokal. Wydzielenie samodzielnych lokali pozwoli na wykreślenie służebności z lokali na parterze i z drugiej nieruchomości (z garażem) oraz ustanowienie służebności na rzecz córki tylko w lokalu na piętrze.

Maksymalna stawka opłaty notarialnej wynosi od wartości:

• do 3.000 zł – 100 zł;
• powyżej 3.000 zł do 10.000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3.000 zł;
• powyżej 10.000 zł do 30.000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;
• powyżej 30.000 zł do 60.000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;
• powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł – 1.010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;
• powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł – 4.770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;
• powyżej 2.000.000 zł – 6.770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7.500 zł.

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) – link do formularza z indywidualną pomocą prawną »