Mieszkanie za dożywocie, czy po śmierci rodziców rodzeństwo może wystąpić o zachowek?

Charakterystyka umowy dożywocia

Z opisu oraz przesłanych dokumentów wynika, że rodzice przekazali Panu oraz Pana żonie nieruchomość w drodze umowy dożywocia. Umowę tak zatytułowano, ale też świadczenia w umowie określone wyraźnie wskazują, że wolą stron było tak ukształtować stosunek prawny, by odpowiadał on treści umowy dożywocia, o której mowa w art. 908 Kodeksu cywilnego (K.c.). Zgodnie z art. 908 § 1 K.c.: „Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.

Kiedy i komu należy się zachowek?

Zapytuje Pan, czy po śmierci rodziców Pańskie rodzeństwo będzie miało prawo do jakiegokolwiek zachowku. Otóż zgodnie z art. 991 K.c. m.in. zstępnym spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należy się połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby przy dziedziczeniu ustawowym (jeśli jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy – 2/3 tego udziału) (par. 1). Jeśli uprawniony nie otrzymał należnego zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź powołania do spadku, bądź zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2). Na mocy art. 993 K.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku stosownie do przepisów poniższych darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Różnica pomiędzy umową darowizny a umową dożywocia – pogląd orzecznictwa

Dominujący w orzecznictwie jest pogląd, wedle którego pojęcie „darowizny” na gruncie art. 993 K.c. należy interpretować wąsko, tj. tylko jako umowy darowizny w rozumieniu art. 888 K.c.

Zgodnie z art. 888 § 1 K.c.: „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”. W Pana przypadku nie zawarto umowy darowizny, tj. nieodpłatnego przekazania nieruchomości, ale umowę dożywocia, która w zamian za przeniesienie własności nieruchomości przewiduje inne świadczenia. Przytoczę uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 kwietnia 2019 r., sygn. akt I ACa 1064/18:

„Brak jest podstaw do rozszerzenia pojęcia darowizny, o jakiej jest mowa w art. 993 i 994 K.c., na umowę dożywocia. Nawet bowiem w przypadku obiektywnej niewspółmierności świadczeń w umowie dożywocia nie dochodzi do darowizny. Zwrócić trzeba uwagę, że umowa dożywocia jest odrębnym typem nazwanej umowy wzajemnej i jakkolwiek w judykaturze wskazuje się, że ze względu na czas trwania oraz rodzaj świadczeń nabywcy nieruchomości całościowy ich rozmiar zależy od elementu przypadkowego, jakim jest długość życia dożywotnika oraz zakres jego potrzeb, nawet w przypadku niewspółmierności świadczeń na korzyść zobowiązanego z umowy dożywocia, np. z powodu krótkiego okresu tych świadczeń, czy znacznej wartości przedmiotu umowy, to nie ma ona charakteru darowizny. Zakres świadczeń zależy przede wszystkim od długości życia dożywotnika, jest to więc umowa losowa. Niewykluczone są też przecież przypadki, że wartość świadczeń na rzecz dożywotnika przewyższa wartość nieruchomości, której własność przeniesiono na podstawie umowy dożywocia.”

Rodzeństwo bez zachowku

Świadczenie z umowy dożywocia nie jest zatem doliczane do spadku przy obliczaniu zachowku. Z samego tytułu umowy, którą Pan przesłał, nie wynika żaden zachowek dla rodzeństwa, tj. z powodu uzyskania w drodze umowy dożywocia nieruchomości rodzeństwo nie będzie mogło od Pana domagać się zachowku. Odosobnione w orzecznictwie były poglądy przeciwne. Nie znając całości sytuacji, nie mogę przesądzić, że z innych przyczyn rodzeństwo nie będzie mogło występować o zachowek.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 kwietnia 2019 r., sygn. akt I ACa 1064/18

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.