Czy dożywocie będzie odpowiednią umową?

Umowa dożywocia

Umowa dożywocia regulowana jest, w swojej istocie, przez art. 908 Kodeksu cywilnego:

„Art. 908 [Pojęcie]

§ 1. Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

§ 2. Jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia.

§ 3. Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości”.

Już z § 1 ww. przepisu wynika, iż tylko w braku odmiennej umowy, należy przyjąć dożywotnika do siebie jako domownika.

A zatem w umowie dożywocia strony mogą odmiennie ukształtować prawa dożywotnika i tak się często dzieje, co pokazuje także treść dalszego § 2, gdzie dopuszcza się niemieszkanie razem, ale obciążenie nieruchomości użytkowaniem na rzecz dożywotnika. Można także określić, również zamiast wspólnego mieszkania, rodzaj renty pieniężnej wypłacanej dożywotnikowi systematycznie i to także reguluje ww. § 2. Wszystko to można wcześniej omówić z dożywotnikiem i notariuszem, który będzie sporządzał tę umowę.

Użytkowanie w dożywociu

Z kolei użytkowanie – czyli prawo na rzecz dożywotnika, opisuje art. 252: „rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie)”.

Uprawnienia składające się na treść prawa użytkowania. Przepis art. 252 stanowi, że na treść prawa użytkowania składa się uprawnienie do używania rzeczy i pobierania jej pożytków. Trzeba uznać, że do treści tego prawa należy także posiadanie rzeczy, albowiem bez faktycznego władztwa nad rzeczą uprawniony nie mógłby jej używać i pobierać jej pożytków. Użytkownik jest posiadaczem zależnym rzeczy; posiadaczem rzeczy w zakresie odpowiadającym treści przysługującego jemu prawa użytkowania rzeczy. O nabyciu własności pożytków będzie decydować jednak stan prawny, tj. istnienie odpowiedniego uprawnienia, a nie faktyczne posiadanie rzeczy macierzystej w chwili odłączenia, chyba że rzecz ta znajduje się w posiadaniu innej niż uprawniony osoby w dobrej wierze.

Uprawnienie do używania rzeczy i pobierania jej pożytków jest bowiem samoistnym przedmiotem obrotu prawnego i możliwe jest istnienie całego szereg osób, które są związane odpowiednimi stosunkami wynikającymi z umowy, z których to ta ostatnia będzie uprawniona do pobierania pożytków naturalnych (por. wyrok SN z 27.5.2015 r., sygn. akt II CSK 502/14).

W praktyce użytkowanie, jeżeli nie wybierze się np. renty pieniężnej, może się objawiać prawem do przebywania zarówno w domu, jak i np. na ogrodzie i hodowanie sobie tam jakichś roślin lub zwierząt i korzystanie z plonów tego. Nie będzie to jednak stałe mieszkanie. Oczywiście, inne świadczenia, jak lekarstwa, pomoc, opał i inne wymienione w ww. art. 908, mogą być wymienione.

Umowa dożywocia jako umowa odpłatna

Umowa dożywocia, zgodnie z wykładnią prawa, uznawana jest jako odpłatna i jako taka, nie wchodzi w zakres zachowku, gdyż w instytucji zachowku, upraszczając, do spadku dolicza się wartość darowizn, czyli przysporzeń własnościowych nieodpłatnych. Oparte jest to o treść art. 1000 § 1:

„Art. 1000 [Odpowiedzialność obdarowanych]

§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.

Dlatego też, często w umowach dożywocia podaje się ich wartość, gdy wymienia się uprawnienia dożywotnika, chyba, że od razu podajemy wartość, wyżej wspomnianej, renty pieniężnej.

Nadto, umowa dożywocia jest umową wzajemną, gdzie każda strona ma swoje obowiązki, a darowizna, już nie. Tam obdarowany nie ma żadnych obowiązków odpowiadających na oświadczenie woli darczyńcy.

Reasumując, umową dożywocia, możecie Państwo uniknąć zachowku, a samą treść tej umowy można tak skonstruować, aby nie było obowiązku przyjęcia dożywotnika pod swój dach.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2015 r., sygn. akt II CSK 502/14

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.