Służebność mieszkania ustanowiona przy darowiźnie a wysokość zachowku

Obniżona wartość darowizny obciążonej służebnością

Zgodnie z art. 995 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360) – wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Ustalając wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, obniża się jej wartość z uwagi na obciążanie służebnością (ograniczonym prawem rzeczowym), bez względu na to, czy służebność ta została ustanowiona przez spadkodawcę w umowie darowizny, czy już przez obdarowanego po dokonaniu darowizny nieruchomości przez spadkodawcę, zgodnie z jego jednoznaczną wolą (wyrok SN z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, LEX nr 1314389; por. też wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 385/12 LEX nr 1375506). Przepis art. 995 § 1 Kodeksu cywilnego ma na względzie ochronę interesów osób uprawnionych do zachowku przed negatywnymi konsekwencjami zmniejszenia się wartości darowizny od momentu jej dokonania do chwili ustalenia zachowku.

Wartość wyznaczona w oparciu o kryteria rynkowe

W tym miejscu zasadne jest przywołanie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 marca 2018 r. I ACA 916/17, zgodnie z którym: „Ustalenie wartości poszczególnych składników wchodzących w skład spadku, w tym także ustalenie wartości nieruchomości dla określenia wymiaru zachowku, powinno być oparte na kryteriach rynkowych. Określenie wartości rynkowej nieruchomości powinno więc nastąpić zgodnie z regułami i metodami wynikającymi z przepisów u.g.n. (ustawy o gospodarce nieruchomościami) i przepisów wykonawczych oraz standardów zawodowych rzeczoznawców.”.

Nadto warto też przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2014 r., sygn. akt. I ACa 972/13, zgodnie z którym: „Normę art. 995 k.c. wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem, wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną obciążeń. Ustanowienie użytkowania na rzeczy darowanej nie jest wprawdzie świadczeniem wzajemnym ze strony osoby obdarowanej (darowizna wszak, choć jest umową dwustronną, to jest umową tylko jednostronnie zobowiązującą), nie ulega jednak wątpliwości merytoryczny związek między tymi obiema czynnościami i wynikająca z tego związku ich współzależność. Z tej przyczyny przyjmuje się, że wartość ustanowionych na rzeczy darowanej obciążeń rzeczowych na rzecz darczyńcy lub osób mu bliskich zmniejsza wartość nie tylko samej rzeczy w późniejszym obrocie, ale i przedmiotu darowizny rozumianej jako nieodpłatne przysporzenie majątkowe netto na rzecz obdarowanego.”.

Wycena biegłego rzeczoznawcy

Zatem dokładnie kwota służebności oraz wartość darowizny powinna być ustalona w toku postępowania przez biegłego rzeczoznawcę. Zatem wartość zarówno nieruchomości, jak i służebności obciążającej tą nieruchomość będzie liczona „na nowo” według cen rynkowych z chwili wystąpienia z roszczeniem o zachowek, natomiast według stanu (czyli co faktycznie było przedmiotem darowizny i służebności) na dzień ustanowienia darowizny.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 385/12
4. Wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 marca 2018 r. I ACA 916/17
5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2014 r., sygn. akt. I ACa 972/13

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.