Czy muszę zostać z teściem i opiekować się nim?

Czym się różni umowa dożywocia od służebności osobistej mieszkania?

W pierwszej kolejności chcę rozróżnić umowę dożywocia, a chyba częściej spotykaną umowę darowizny, od służebności osobistej mieszkania z art. 296 Kodeksu cywilnego (potocznie też zwaną dożywociem). Ta druga przewiduje uprawnienia do korzystania z określonych części domu, ta pierwsza – opiekę w szerokim zakresie. Art. 908 K.c. definiuje umowę o dożywocie – strony jednak w konkretnym przypadku mogą ustanowić zakres opieki inaczej. W świetle jednak tego przepisu jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie) powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Uprawnienia dożywotnika

Ponieważ wspomina Pani o obowiązku opieki, zakładam, że u Państwa zawarto typową umowę o dożywocie. Proszę jednak o zacytowanie, o ile ma Pani taką możliwość, jakie uprawnienia dla dożywotnika przewidziano w Pani umowie. Bardzo często bowiem obok tych typowych świadczeń z umowy dożywocia zastrzega się także w umowie dożywocia służebność mieszkania.

Nadmienię, że możliwy jest jeszcze trzeci rodzaj podobnej umowy – ustanowienie użytkowania danej części nieruchomości w zamian za utrzymanie.

Rzeczywiście teraz na Pani spoczywają wobec teścia obowiązki, które poprzednio spoczywały na mężu. Przyjmuje się bowiem, że obowiązanym wobec dożywotnika nie jest tylko strona umowy dożywocia, ale każdy kolejny nabywca własności nieruchomości (art. 910 § 2 K.c.).

Jeżeli w przedmiotowej umowie (niezależnie od tego, czy jest to umowa dożywocia czy darowizny z służebnością) ustanowiono służebność osobistą mieszkania na rzecz teścia, teść ma uprawnienie (acz nie obowiązek) zamieszkiwania w przedmiotowym domu. Pani nie może zatem w żaden sposób zmusić teścia do tego, by wyprowadził się z nieruchomości, która należy teraz do Pani i córki. Jeśli jednak ciąży na Pani wedle umowy obowiązek opieki, może Pani tę opiekę wykonywać, mieszkając w innym miejscu. Nie wymaga się od uprawnionego z umowy dożywocia, by zamieszkiwał z dożywotnikiem i był z nim cały czas.

Przyczyną rozwiązania umowy dożywocia mógłby być dopiero przypadek, gdy się Pani wyprowadzi i zerwie stosunki z teściem, przestanie się nim interesować.

Zmiana miejsca zamieszkania dożywotnika

Rozważmy natomiast przypadek, w którym w umowie nie ustanowiono służebności osobistej mieszkania, a określono tylko obowiązek, by przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu mieszkania. W umowie nie dookreślono, jakie to ma być mieszkanie. Jednakże proszę zwrócić uwagę, że taki obowiązek dotyczy każdego z kolejnych nabywców – gdyby możliwe było zapewnienie innego mieszkania, dożywotnik, nie żądając zamiany prawa dożywocia na rentę, musiałby niezależnie od swojej woli, przy zmianie nabywcy przenosić się w różne miejsca. Cel umowy dożywocia wskazuje raczej na wolę stron w momencie zawarcia umowy, by dożywotnik spokojnie spędził dalszą część życia w zamian za przekazanie swojej nieruchomości na tejże nieruchomości. Obciążenie dożywociem wpisuje się w księdze wieczystej i jest ono skuteczne wobec każdego nabywcy. W orzecznictwie i doktrynie nie wypowiadano się jednak w przedmiocie, czy możliwe jest w takim wypadku skłonienie dożywotnika do zmiany miejsca zamieszkania. Wydaje się, że uczynienie tego bez jego woli, gdyby doprowadziło do konfliktu stron takiego, że nie można by od nich wymagać pozostawania w bezpośredniej styczności mogłoby się kwalifikować do przesłanek zamiany dożywocia na rentę (art. 913 par. 1 K.c.), a w szczególnych okolicznościach nawet do rozwiązania umowy (art. 913 par. 2 K.c.).

Przeniesienie dożywotnika do domu opieki społecznej

Tu warto przywołać wyrok WSA w Krakowie z dnia 28 listopada 2012 r., sygn. akt II SA/Kr 291/12: „zgodny z wolą dożywotnika pobyt w domu pomocy społecznej i na jego własny koszt, sam w sobie nie stanowi dostatecznej podstawy do rozwiązania umowy dożywocia”.

Wyrok ten można by interpretować także w ten sposób, że takie postępowanie uprawnionego z umowy dożywocia, które prowadzi do niezgodnego z wolą dożywotnika pobycie w domu pomocy społecznej, może być na tyle znacznym wyrazem złej woli wobec dożywotnika, że może być podstawą rozwiązania umowy.

Podsumowując, jeśli została ustanowiona służebność mieszkania na rzecz teścia, nie może Pani bez jego woli nakazać mu przeprowadzki. Jeśli natomiast ustanowiono tylko ujęte w art. 908 K.c. obowiązki wobec dożywotnika, kwestia ta może być kontrowersyjna, natomiast mając na uwadze cel umowy, dożywotnik mógłby obronić się przed przymusowym przeniesieniem, a także wnosić o zamianę dożywocia na rentę lub w szczególnych przypadkach (gdyby nasilenie złej woli po Pani stronie było znaczne) – o rozwiązanie umowy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.