Co oznacza w praktyce dożywotnie utrzymanie

Różnica pomiędzy dożywociem, służebnością osobistą, a dożywotnim użytkowaniem

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu cywilnego zwanego dalej K.c.

Z treści Pani pytania wynika, że w akcie notarialnym wskazano „dożywotnie utrzymanie”. Zastanawia się Pani, co oznacza ten zapis z punktu widzenia praktycznego.

W pierwszej kolejności zasadnym byłoby zapoznanie się z treścią aktu notarialnego. Proszę zwrócić szczególną uwagę na różnicę pomiędzy dożywociem, służebnością osobistą, a dożywotnim użytkowaniem. Co istotne akt notarialny może nosić nazwę „UMOWA DAROWIZNY”, a może „UMOWA DOŻYWOCIA”. Powyższe ma bardzo istotne znaczenie. Zgodnie z art. 908 § 1 K.c., jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Powyższy zakres mógłby wynikać z umowy dożywocia, ale nie darowizny.

Możemy mieć natomiast do czynienia ze służebnością osobistą. Zgodnie z art. 287 K.c. zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych.

Obciążenie nieruchomości służebnością osobistą

Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista), tj. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa).

Stosownie do treści art. 298 zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Z ostrożności należałoby jednak w akcie notarialnym, na mocy którego ustanowiona byłaby służebność osobista mieszkania wskazać zakres takiej służebności.

Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

Uprawnienia wynikające z służebności mieszkania

Mając na uwadze przyszłość, należy wskazać, iż mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Innymi słowy mogą Państwo przyjmować w zajmowanej nieruchomości także inne osoby. Warunkiem koniecznym dłuższego pobytu takich osób jest pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości. Można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. „Osoby te pozostają wówczas w stosunku do właściciela nieruchomości obciążonej w charakterze osób współuprawnionych. Przejawia się w tym zarówno ochrona osób należących do najbliższej rodziny uprawnionego, zwłaszcza tych, które jeszcze lub już są niezdolne do działania z powodu wieku, choroby czy innego upośledzenia, jak też troska o zapewnienie uprawnionemu możliwości uzyskania pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, co ma duże znaczenie dla osób niedołężnych i starych” (Rudnicki Stanisław, Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VIII), s. 584).

Zakres i sposób wykonywania służebności osobistej

Mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku. Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.

Jak wskazuje się w doktrynie „zakres i sposób wykonywania służebności osobistej określa przede wszystkim umowa stron, a dopiero w braku postanowień umowy stosuje się kryterium osobistych potrzeb uprawnionego, wynikających z rodzaju służebności, zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych, które w warunkach wiejskich odgrywają dużą rolę, zwłaszcza przy wykonywaniu służebności mieszkania i innych służebności o charakterze przeważnie alimentacyjnym, na rzecz starszych wiekiem rolników. Kryteria te są zmienne i zależne od okoliczności faktycznych występujących w sprawie” (Rudnicki Stanisław, Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VIII), s. 584).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.