Umowa dożywocia a emerytura dożywotnika

Brat pani Anety podpisał z ich rodzicami umowę dożywocia w 2014 r. W umowie zaznaczono, iż zgodnie z art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego „jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”. W związku z tym, iż rodzice mieli bardzo wysokie emerytury, brat pani Anety faktycznie nie ponosił żadnych kosztów związanych z utrzymaniem nieruchomości oraz z opieką nad rodzicami, wszystkie koszty były pokrywane z emerytur. Po śmierci rodziców w testamencie wszystko odziedziczył brat. Pani Aneta rozumie, że z uwagi na umowę dożywocia zachowek z nieruchomości jej się nie należy. W związku z tym zadała nam kilka pytań: „Co się dzieje w takim razie ze środkami z emerytur, jakie brat wykorzystywał na opłacanie kosztów nieruchomości oraz pozostałych kosztów związanych z opieką nad rodzicami? Mieszkał wraz z żoną razem z nimi. Pogrzeby sfinansował z ich emerytur. Czy umowa dożywocia nie wymaga, iż brat powinien własnymi środkami finansowymi pokrywać wszelkie koszty, a emerytury powinny wejść jako spadek i ewentualnie zachowek?”.

Utrzymywanie dożywotników a ich emerytury

Spadkiem jest to, co było własnością zmarłych w momencie śmierci. Więc nie jest tak, że emerytury są ustawowo na cokolwiek przeznaczone. Stanowiły masę spadkową, z opisu wynika, że brat był spadkobiercą. Więc w momencie śmierci rodziców i przyjęcia spadku były jego własnością.

Ale jako majątek rodziców (środki finansowe) pozostały w dniu śmierci stanowi masę spadkową i podstawę do obliczenia zachowku dla uprawnionych. 

Owszem, wyrazem umowy dożywocia jest finansowanie dożywotników w zakresie objętym umową. Bezdyskusyjnie. W innym wypadku to umowa pozorna. Można próbować podważyć jej ważność.

Dokonując rozważań w zakresie charakteru umowy dożywocia, polega ona na tym, że z jednej strony następuje przeniesienie własności nieruchomości na nabywcę, z drugiej zaś strona zostaje obciążona obowiązkiem spełniania świadczeń na rzecz zbywcy lub osoby trzeciej wskazanej przez zbywcę. O treści i zakresie świadczeń należnych dożywotnikowi przesądza umowa dożywocia, jednakże w braku szczegółowych ustaleń, w art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego określono, jakie powinny to być świadczenia. Z uwagi na zakres świadczeń nabywca jest obowiązany do osobistego ich spełniania względem dożywotnika. Umowa dożywocia jest umową wzajemną, dwustronnie zobowiązującą, a przy tym odpłatną, co oznacza, że świadczenie jednej strony umowy znajduje swój odpowiednik w świadczeniu drugiej strony. Bowiem dożywotnik uzyskuje określone świadczenie służące w zasadzie zaspokojeniu jego potrzeb w taki sposób, aby nie musiał on przyczyniać się do zdobywania środków na ich zaspokojenie w niezbędnym zakresie.

Dożywocie a darowizna

Wskazując na odmienności pomiędzy umową dożywocia a umową darowizny, zgodnie z art. 888 darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku, gdzie element bezpłatności jest elementem istotnym umowy darowizny. Nadto świadczenie darczyńcy musi być subiektywnie i obiektywnie bezpłatne, tj. niezależne od uzyskania korzyści lub ekwiwalentu od obdarowanego.

Sama nazwa nadana przez strony zawartej umowie nie decyduje o jej charakterze, jednakże ma znaczenie w procesie wykładni umowy. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego (z dnia 22 maja 2009 r., sygn. akt III CZP 21/09), umowa o dożywocie ukryta pod pozorną umową zawartą w formie aktu notarialnego jest nieważna, jeżeli istotne postanowienia umowy o dożywocie nie zostały objęte tą formą szczególną, pozorność czynności nie wyklucza dokonanie jej w formie aktu notarialnego.

Skoro rodzice nie korzystali z zapisów umowy dożywocia, nie mieli takiej potrzeby, to umowa może zostać uznana za umowę darowizny. Skoro nie było świadczeń ze strony brata – dziecka zmarłych. Wówczas jako umowa darowizny wliczana jest do zachowku. Umowa dożywocia nie jest podstawą do obliczenia zachowku.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2009 r., sygn. akt III CZP 21/09

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.